DERS PROGRAMI
PROGRAMIN AÇILIMI ( KONULARIMIZ )
I.Bilen İnsan ve Bilgi
a) Bilme ve Bilginin Doğası
• ‘Bilmek’ sözcüğü tüm dillerde karşılığı kolayca bulunan bir sözcük değildir. Değişik diller “bilmek” ile ilgili kavramları nasıl sınıflandırır?
• “Bir şeye inanmak” ve “Bir şeyin öyle olduğunu düşünmek” arasında nasıl bir fark vardır? “inanç” ile “Bilgi” arasındaki fark nedir?
• “Enformasyon”, “veri”, “inanç”, “itikat”, “fikir/zan”, “bilgi” ve “bilgelik” kavramları arasında ne gibi farklar vardır?
b) Bilen İnsan ve Bilgi Kaynakları
• Bireysel bilgi ve grup/topluluk bilgisini nasıl birbirinden ayırt edebiliriz?
• Bilgi naıl edinilir? Kaynaklar nelerdir? Tüm bunlar yaş, eğitim ve kültürel yapı ile ne dereceye kadar bağlantılıdır?
• Bilgi savlarının oluşturulmasında kişisel deneyimlerin oynadığı rol nedir?
• Kişisel veya ideolojik ön yargılar bir insanın bilgi savları oluşturmasını ne derecede etkiler?
• Bilgi insanın içinden mi yoksa dışardan mı gelir? Gerçekliği kafamızda biz mi oluştururuz, yoksa bizden bağımsız olarak var olan gerçeğin farkına mı varırız?
• “Bilgi edinip bunu kullanmayan insan, tarlasını sürüp ekmeyen insana benzer” (Sa’di) özdeyişi ile ne anlatılmak istenmiş olabilir?
• Makinelerin bir şey bildiği hangi anlamda iddia edilebilir? İnsanlar makinelerin da düşünebildiklerine nasıl inanabilir?
• Bir makine, başlatmamız için belirli bir düğmeye basmamız gerektiği komutunu verdiğinde, bu bilgi nerede saklıdır veya nereye yerleştirilmiştir? Teknoloji, bazı bilgilerin insanların dışında bir yerlere yerleştirilmesine olanak verir mi? Hatta bilgi bir yerlere yerleştirilebilen “bir şey” midir?
c) Bilgi Savlarının Doğrulanması
• ‘Eğer kurbağa size timsahın Öldüğünü söylerse bundan kuşku duymayın, inanın.” (Gana atasözü) Bu atasözünün anlamı ne olabilir?
• “Ben eminim.” demek ile “0 kesinlikle öyle.” demek arasında nasıl bir fark vardır? Bir insanın bir şeye “kani’ olması o bilgiyi ne kadar geçerli kılar? Güçlü, kişisel inançları, bilgi gibi kabul etmenin sonuçları nelerdir?
• Bilgi savları nasıl doğrulanabilir? Sezgi, algı, delil, akıl yürütme, hafıza, grubun oy birliği, ilahi açıklama gibi bilgi doğrulamalarının hepsi de aynı derecede inandırıcı mıdır?
• Bilgi savlarının eleştirel olarak değerlendirilebilmesi için neden zamana gereksinim vardır?
d) Bağlantı Soruları
• Geçmiş hakkındaki bilgimiz, bilgilerimizden ne derecede farklıdır?: -bilgi türü olarak ; -diğer alanlardaki
• “Bilgi savında bulunmak”, bilen kişiye belirli zorunluluk ve sorumluluklar yükler mi?
II. Bilme Yolları
a) Algılama (Duyu organları ile fiziksel algı)
Sütten ağzı yanan, yoğurdu üfleyerek yer. (Türk atasözü)
Yılanın soktuğu kişi, iplikten bile korkar. (Iran atasözü)
Duyu organları ile dış dünyayı kavrama ve beynimize kaydetme süreci, aktif, seçici ve yorumlayıcı bir süreç olduğu için, bilgi edinme yollarından biri olan algılama olayının incelenip eleştirel bir bakışla değerlendirilmesi gerekir. Aşağıdaki sorular, öğrencilerin, algılamanın doğası ve gücü, bilgi edinme, bilgi savında bulunma ve dünyayı anlamlı bir şekilde kavramadaki rolünü anlamalarına yardımcı olacaktır.
• Biyolojik yapısı, canlı bir organizmanın algılamasını ne dereceye kadar etkiler veya kısıtlar? İnsanlar düşünüldüğünde, bilgi edinme yollarından biri olan algılama ne kadar güvenilirdir? Teknoloji algılama kabiliyetimizi ne şekilde değiştirir veya geliştirir?
• Kültür ve dilin algı sürecindeki rolü nedir?
• Beklentiler, varsayımlar ve inançlar nasıl ve ne ölçüde algılamayı etkiler?
• “Gerçek görme organı gözler değil, bilgidir” deyişinin anlamı ne olabilir?
• Algının değişik bilgi alanlarında değişik işlevi olabilir mi? Bazı disiplinlerde daha önemli olduğu söylenebilir mi? Güzel sanatlar ve bilim alanında algının gördüğü işlev temelinden farklı olabilir mi? Algının öznel ve kişisel doğası sanatçıya avantaj sağlarken bilim adamlarınca bu özelliğin temel bir engel sayılması ne ölçüde doğrudur?
b) Dil
Sözcükler sandığımızdan daha güçlü ve aldatıcıdır. (J-P Sartre)
Dil o kadar yoğun bir insan etkinliğidir ki çoğu zaman onun gücü ve önemini görmezden geliriz. Dilin düşünce ve bilgi üzerindeki büyük etkisini anlamak için dil ve bilginin ilişkisi ile ilgili konuların daha titiz ve bilinçli bir şekilde araştırılması gerekir.
• Ağzımızdan çıkan sesler nasıl bir süreç sonunda anlamlı bir dil haline gelmiştir?
• Dil olmadan düşünmek mümkün müdür? Dil, düşünmeyi nasıl geliştirir, yönlendirir ve hatta sınırlar?
• Dil, geleneksel vücut dili, sağır-dilsizlerin kullandığı işaret dili, dans, müzik, resim ve matematik gibi diğer sembol temelli iletişim sistemleri ile karşılaştırılabilir mi?
• Duyulan, konuşulan, okunan ve yazılan tüm cümleler değer yargıları ile yüklüdür. Bu durumda dil yolu ile iletilen gerçeğin mutlak gerçek olduğunu anlamak mümkün müdür?
• Dilin hangi değişik işlevleri vardır? Bunlardan hangileri bilgi oluşturma ve iletmeye en uygundur?
• Yazılı dilin, bilgi edinme ve iletme açısından, konuşma dilinden farkı nedir?
• Değişik diller dünyayı değişik algılayıp yorumlamaya neden olabilir mi? Afrika’daki bir ilkel kabile dili ile, gelişmiş bir toplum dili veya Eskimo dili dünyayı aynı şekilde anlatabilir mi?
• Bir dilden başka bir dile çeviri yapıldığında metin anlamından ne kaybeder? Neden?
c) Mantık (Akıl yürütme)
(Bir mantık silsilesi ancak en zayıf bağlantısı kadar güçlüdür.) ya da (Bir zincir ancak en zayıf halkası kadar güçlüdür.)
Bilginin doğruluğu konusunda fikir ayrılığı çıktığı zaman sorun sadece işin özü veya eldeki olay değil aynı zamanda kimin haklı olduğunu kabul ettirmek için kullanılan mantık veya sebepler ile sonuca ulaşmada kullanılan süreçtir.
• “İyi bir argüman” veya “iyi bir mantığı” oluşturan faktörler nelerdir? Geçerli veya geçersiz argüman arasındaki farkı bilmenin önemi nedir?
• Bilginin her zaman akılcı bir temele oturtulması gerekli midir?
• Nietzche’nin şu yorumunu nasıl açıklayabiliriz: “Akılcı düşünce aslında kaçma olanağımız olmayan bir çerçeve ya da şemaya göre yapılan yorumlamadır.”
• Mantığın, öze bağlı olmadan sadece argümanların şeklini inceleyen bir bilim dalı olarak tanımlanması ne ölçüde doğrudur? Bu şekil/içerik ayrımı diğer bilgi alanlarında ve bilme yollarında da bulunur mu?
• Akıl yürütmenin doğası, değişik kültürlere göre farklılık gösterir mi?
• Düz mantık yürütülerek yapılan yanlış çıkarımlar neden çoğu zaman akla yakın ve inandırıcı gelir? Akıl doğrusu ve bilgi doğrusu arasındaki fark nerede, ne zaman ve nasıl formüle edilebilir?
• İnançlar ve kişisel kanaatler mantıklı düşünmeyi ve gerçeği doğru anlamayı ne şekilde ve ne ölçüde etkiler?
III. Bilgi Alanları
Bilgi kuramı dersi bağlamında ele alınan bilgi alanları aslında dünya ve evren hakkında insanoğlunun edindiği bilgilerin sınıflandırıldığı disiplinler veya bilimlerdir, Belki, bilme yollarının uygulaması olarak da görülebilir. Bu uygulamanın da, belirli bir bilim alanına özgü metodoloji ve konu tarafından şekillendirildiği düşünülebilir.
Bu bölümün ana teması önce her bilgi alanına özgü bilginin, kaynağının, nasıl formüle edilip ifade bulduğunun, doğruluğunun ve geçerliliğinin nasıl kanıtlanacağının irdelenmesidir. Daha sonraki aşamada hangi bilme yolunun, hangi bilgi alanında güvenilir veya tercih edilen yol olduğunu ve bunun nedenlerinin araştırılması söz konusudur. En önemli nokta öğrencilerin bu alanlarda o güne kadar edindikleri kendi kişisel bilgilerini de kullanarak “Ne biliyorum?”, “Nasıl biliyorum?”, “Bu bilgiler mutlak, değişmez doğrular mıdır yoksa çağlar boyunca önemli olay ve değişiklikler sonucunda " paradigma kayması” (paradigm shift) sonucu değişmişler midir?", “Bundan sonra da bu alanlarda başka paradigma kaymaları gerçekleşebilir mi?” gibi sorular sorarak bilgi ve gerçeğe karşı eleştirel bir yaklaşım geliştirebilmesidir.
Matematik, doğal bilimler, beşeri bilimler, tarih, güzel sanatlar ve ahlak (etik) gibi bilgi alanları tanımlanarak konularına özgü, düşündürücü sorular ile irdelenir. Diğer bir deyişle Bilen İnsan ve Bilgi, ve Bilme Yolları bölümlerinde edinilen bilgi ve beceriler, bilgi kuramı dersinin amaç ve özel amaçları doğrultusunda bu Bilgi Alanlarında uygulanır. Disiplinler arası ilişkiler, benzerlikler ve farklılıklar yine amaç ve özel amaçları doğrultusunda incelenerek öğrencilerin bilgiye karşı bağımsız, yansız, ön yargısız ve eleştirel tavır geliştirmesi sağlanır.
IV. Bağlantı Soruları
Bilgi kuramı dersinin ele aldığı konu ve disiplinler arasındaki bağlantılar, bilgi ve bilgi savı oluşturmada dolaylı veya doğrudan etkisi olan aşağıdaki kavramlar bağlamında daha ileri aşamada da incelenebilir: inanç, kesinlik, kültür, kanıt, açıklama, yorumlama, sezgi, teknoloji, doğru/gerçek, değer yargıları. Bu kavramların bilgi üzerinde olumlu ya da olumsuz etkileri çeşitli sorular ve örneklerle tartışmaya açılır ve öğrencilerin okudukları, duydukları, edindikleri bilgileri bunların ışığı altında yeni bir bakışla değerlendirmeleri sağlanır.
ÖRNEK SORULAR:
( MAKALE KONULARI )
İnanç
• Ugo Betti’nin şu sözlerinin anlamını tartışınız: “Bir şeye inanmak istediğiniz zaman, o şeye inanmak için inanmanız gereken her şeye inanmanız gerekir.”
Kesinlik
• “Ancak az şey bildiğimiz zaman bilgimizden emin olabiliriz; kuşku bilgi arttıkça büyür.” (Goethe) Açıklayınız.
Kültür
• Kültürden bağımsız bilgi veya inanç var mıdır? Kültürel yapı ne ölçüde bilgi edinmemizi etkiler?
• “Hepimiz aynı değiliz diye, ortak hiçbir şeyimiz yok diyemeyiz.” (Kirk Kerekes) Açıklayınız.
Kanıt
• “Bir insana gökyüzünde 300 milyar yıldız olduğunu söyleyin size inanacaktır. Ona bankın yeni boyandığını söyleyin, emin olmak için muhakkak kendisi dokunacaktır.” (Anonim) Açıklayınız.
Açıklama
• “Her karşı tarafın bir karşı tarafı vardır. (Japon atasözü) Açıklayınız.
• İyi, sağlam açıklama var mıdır? Varsa bir açıklamayı iyi, sağlam yapan nedir?
Yorumlama
• Değişik bilgi alanları içinde yorumun yeri ve payı nedir? Bazı bilme yolları diğerlerine göre yorumlamaya daha açık olabilir mi?
Sezgi
• “Sezgi, düşünen beyne bir sonraki aşamada nereye bakacağını söyler.” (Jonas Salk) Açıklayınız.
Teknoloji
• Her yeni teknolojik gelişmenin toplumların ve bireylerin inancını olumlu ve olumsuz şekilde etkilediğini söyleyebilir miyiz? Teknolojik gelişmelerin toplum üzerindeki etkisi tahmin edilebilir mi? Bu tahminler ne ölçüde güvenilirdir?
Doğru / Gerçek
• “Akıllı insanlar, altının gerçek olup olmadığını nasıl yakarak, keserek, sürterek anlamaya çalışıyorsa; siz de benim sözlerimi sadece bana saygınızdan, olduğu gibi değil, aynı o şekilde inceleyerek kabul edin.” (Buda) Açıklayınız.
Değer Yargıları
• “Yaşamak kendi başına bir değer yargısıdır. Nefes almak ise:
yargılamaktır.” (Albert Camus) Açıklayınız.
• Değerler, değişik bilgi alanlarında gerçeği arayışımızı ve kullandığımız bilimsel yöntemi nasıl etkiler?
DEĞERLENDİRME
Ana Hatlar:
Bilgi kuramı dersi, biri makale diğeri sunum olmak üzere iki ayrı etkinlik ile değerlendirilir. Her iki etkinlik de bu derse ayrılmış olan yüz saat içinde gerçekleştirilir.
Makale: Öğrenciler önceden belirlenmiş olan on konudan ikisini seçerek uzunluğu 1200-1600 arası sözcük olan iki makale yazarlar. Toplam değerlendirmenin % 80’ini makalelerden alınan not oluşturur.
Sunum:
Öğrenciler, biri sözlü; diğeri ise yazılı olmak üzere iki ayrı sunum hazırlarlar. Sözlü sunum, Bilgi kuramı dersinin kapsamında olan bir konu üzerine sınıfta öğretmen ve diğer öğrenciler huzurunda yapılır. On dakikayı geçmez. Yazılı sunum ise; Öğrencinin yönerge ile belirlenmiş olan formatta kendini değerlendirdiği bir rapor şeklindedir. Sunumun tam tarifini ve formda verilen soruların cevaplarını içerir. Toplam değerlendirmenin % 20’sini sunumlardan alınan not oluşturur.
BİLGİ KURAMI DERSİ PROGRAMI
2007-2008 Uluslararası Bakalorya Programı BİLGİ KURAMI DERSİ Makale Konuları:
2007-2008 ULUSLARARASI BAKALORYA BİLGİ TEORİSİ DERSİ MAKALE - DENEME KONULARI
1. Sezginin farklı bilgi alanlarındaki rolünü değerlendiriniz.
2. Akıl ve duygu, ahlaki kararları doğrulamada-haklılandırmada eşit derecede gerekli midir?
3. “Tarih genel olarak, bugünün kabul gören inançlarını yavaş yavaş aşındırarak ve dünün yanlış – aykırı inançlarına yer açarak ilerlemektedir.” Tarih hakkındaki bu iddianın kapsamını ve diğer bilgi alanlarından en az birisi ile ilgisini tartışınız.
4. Dil, farklı bilgi alanlarında eşit derecede mi rol oynamaktadır?
5. “ …herzaman bizler insan hayatı ve insan kişiliği hakkında bilimsel psikolojiden daha çok romanlardan daha fazla bilgi öğreniyoruz.” (Noam Chomsky). Bu düşünceye ne derecede katılırsınız?
6. Bilgi alanlarında, mesela sanat veya bilim gibi , öncekilerini izleyerek, taklit ederek mi yoksa kabul edilen uygulamalara aykırı hareket ederek mi ortaya konan eserlerden daha fazla öğreniyoruz?
7. Bizim duyularımız, mesela şu masanın katı bir nesne olduğunu; bilim ise çoğunlukla, uzayda yer kapladığını söylemektedir. Böylelikle bilginin bu iki kaynağı bir çatışmaya yol açmaktadır. Biz bu gibi çatışmaları -karşıtlıkları uzlaştırabilir miyiz?
8. Bazı bilme yolları-biçimleri diğerlerine göre doğruluğu daha inandırıcı sonuçlara mı götürmektedir?
9. Matematikçilerin bazı şeyleri tam bir kesinlikte bilmeye rehberlik eden-götüren dakik-titiz kanıtlama kavramı vardır. Tam kesinliğin, matematikte ve diğer bilgi alanlarından en az birisinde gerçekleştirebilirliğini dikkatle düşünüp değerlendiriniz.
10. “ Bağlam (kontekst) her şeydir.” (Margaret Atwood). Bu, doğruluk-hakikat gibi hiçbir şey yoktur anlamına mı gelmektedir?
Alıntıdır bunu buldum.
